a. Wilayah Darek
Wilayah darek adalah daerah asli Minangkabau, yakni Luhak Nan Tigo. Dalam kisah tambo, luhak artinya berkurang.
1. Luhak Tanah Datar
Luhak Tanah Datar disebut juga luhak nan tuo karena luhak ini adalah luhak yang mula-mula ada di Minangkabau. Ungkapan khas luhak ini “buminyo lembang, aianyo tawa, ikannyo banyak”. Ini menggambarkan masyarakatnya yang ramai, statusnya tidak merata.
Asal usul Luhak Tanah Datar:
· Dahulu
kala, ketika nenek moyang orang Minangkabau masih tinggal di puncak
gunung Merapi, ada tiga sumur (luhak). Salah satu dari ketiga sumur
ituada terletak di tanah yang datar. Orang yang biasa minum dari sumur
tersebut pindah ke suatu tempat, yang kemudian dinamakan Luhak Tanah
Datar, sesuai tempat sumur mereka.
· Nenek moyang orang Minangkabau pertama-tama membuat nagari
di Pariangan Padang Panjang. Lama-kelamaan nagari itu terasa sempit
karena penduduk berkembang juga, dan akhirnya mereka mencari daerah
baru. Salah satu daerah itu adalah daerah yang tidak datar. Tanahnya
berbukit-bukit dan berlembah-lembah. Nama tempat itu mereka tetapkan
sesuai dengan kondisi daerahnya, yakni Luhak Tanah Datar. Luhak disini
mengandung makna “kurang”, jadi daerah yang tanahnya kurang datar.
Nagari-nagari yang termasuk Luhak Tanah Datar:
1. Tampuak Tangkai Pariangan Salapan Koto
Pariangan, Padang Panjang, Guguak, Sikaladi, Koto Tuo, Tanjuang Limau, Sialahan, Batu Basa.
Pariangan, Padang Panjang, Guguak, Sikaladi, Koto Tuo, Tanjuang Limau, Sialahan, Batu Basa.
2. Tujuah Langgam di Hilia
Turawan, Padang Lua, Padang Magek, Sawah Kareh, Kinawai, Balimbiang, Bukik Tamusu.
Turawan, Padang Lua, Padang Magek, Sawah Kareh, Kinawai, Balimbiang, Bukik Tamusu.
3. Limo Kaum Duo Baleh Koto
Dusun Tuo, Balah Labuah, Balai Batu, Kubu Rajo, Piliang, Ngungun, Panti, Silabuak Ampalu, Parambahan, Cubadak, Supanjang, Pabalutan, Sawah Jauah, Rambatan, Tabek Sawah Tangah.
Dusun Tuo, Balah Labuah, Balai Batu, Kubu Rajo, Piliang, Ngungun, Panti, Silabuak Ampalu, Parambahan, Cubadak, Supanjang, Pabalutan, Sawah Jauah, Rambatan, Tabek Sawah Tangah.
4. Sambilan Koto di Dalam
Tabek Boto, Salagondo, Baringin, Koto, Baranjak, Lantai Batu, Bukik Gombak, Sungai Ameh, Ambacang Baririk, Rajo Dani.
Tabek Boto, Salagondo, Baringin, Koto, Baranjak, Lantai Batu, Bukik Gombak, Sungai Ameh, Ambacang Baririk, Rajo Dani.
5. Tanjuang Nan Tigo, Lubuak Nan Tigo
Tanjuang Alam, Tanjuang Sungayang, Tanjuang Barulak, Lubuak Sikarah, Lubuak Simauang, Lubuak Sipurai.
Tanjuang Alam, Tanjuang Sungayang, Tanjuang Barulak, Lubuak Sikarah, Lubuak Simauang, Lubuak Sipurai.
6. Sungai Tarab Tujuah Batu
Limo Batu, Tigo Batu, Ikua Kapalo Kapak, Randai Gombak Katitiran, Koto Tuo Pasia Laweh, Koto Baru, Rao-Rao, Salo Patir Sumaniak, Supayang, Situmbuak, Gurun Ampalu, Sijangek Koto Badampiang.
Limo Batu, Tigo Batu, Ikua Kapalo Kapak, Randai Gombak Katitiran, Koto Tuo Pasia Laweh, Koto Baru, Rao-Rao, Salo Patir Sumaniak, Supayang, Situmbuak, Gurun Ampalu, Sijangek Koto Badampiang.
7. Langgam Nan Tujuah
Labutan, Sungai Jambu, Batipuah Nagari Gadang, Tanjuang Balik Sulik Aia, Singkarak, Saniang Baka, Silungkang, Padang Sibusuak, Sumaniak, Suraso.
Labutan, Sungai Jambu, Batipuah Nagari Gadang, Tanjuang Balik Sulik Aia, Singkarak, Saniang Baka, Silungkang, Padang Sibusuak, Sumaniak, Suraso.
8. Batipuah Sapuluah Koto
Batipuah, Koto Baru Aia Angek, Koto Laweh Pandai Sikek, Panyalaian, Bukik Suruangan, Gunuang, Paninjauan, Jaho Tambangan, Pitalah Bungo Tanjuang, Sumpu Malalo, Singgalang.
Batipuah, Koto Baru Aia Angek, Koto Laweh Pandai Sikek, Panyalaian, Bukik Suruangan, Gunuang, Paninjauan, Jaho Tambangan, Pitalah Bungo Tanjuang, Sumpu Malalo, Singgalang.
9. Lintau Buo Sambilan Koto
Batu Bulek, Balai Tangah, Tanjuang Bonai, Tapi Selo Lubuak Jantan, Buo, Pangian, Taluak Tigo Jangko.
Batu Bulek, Balai Tangah, Tanjuang Bonai, Tapi Selo Lubuak Jantan, Buo, Pangian, Taluak Tigo Jangko.
2. Luhak Agam
Luhak Agam disebut juga luhak nan tangah karena setelah berdirinya Luhak Tanah datar, luhak Agam-lah yang berdiri. Ungkapan khas luhak ini “buminyo angek, aianyo karuah, ikannyo lia”. Ini menggambarkan masyarakatnya yang berwatak keras, masyarakatnya heterogen, persaingan hidup tajam.
Asal usul Luhak Agam:
· Di
gunung Merapi terdapat pula sumur (luhak) yang ditumbuhi rumput
mensiang (agam). Mereka yang biasa minum di sumur itu pindah ke suatu
tempat. Tempat pindahnya itu kemudian dinamakan sesuai nama sumur tempat
mereka biasa minum, yakni Luhak Agam.
· Setelah
rombongan ke Tanah Datar berangkat dari Pariangan Padang Panjang,
berangkat pulalah rombongan kedua menuju utara. Di tempat tujuannya itu
mereka menemukan daerah yang dipenuhi oleh tumbuhan mensiang (agam).
Akhirnya tempat itu dinamakan Lubuak Agam yang kemudian berubah menjadi
Luhak Agam.
Nagari-nagari yang termasuk Luhak Agam:
1. Ampek-Ampek Angkek
Agam Biaro Balai Gurah jo Lambah Panampuang, Canduang Koto Laweh jo Lasi Bukik Batabuah, Parik Putuih jo Tanjuang Alam, Pasia jo Ampang Gadang, Kurai Banuhampu jo Sianok Koto Gadang, Sariak jo sungai Pua, Batagak Batu Palano, Balingka Koto Pambatan jo Guguak Tabek, Sirajo, Kamang Hilia jo Kamang Mudiak, Tilatang jo Parik Rantang, Kapau jo Magek, Salo jo Koto Baru, Sungai Janiah jo Tabek Panjang, Ujuang Guguak jo Padang Tarok, Sungai Angek jo Sungai Cubadak, Koto Tinggi jo Kubang Pipik, Koto Gadang Pincuran Puti.
Agam Biaro Balai Gurah jo Lambah Panampuang, Canduang Koto Laweh jo Lasi Bukik Batabuah, Parik Putuih jo Tanjuang Alam, Pasia jo Ampang Gadang, Kurai Banuhampu jo Sianok Koto Gadang, Sariak jo sungai Pua, Batagak Batu Palano, Balingka Koto Pambatan jo Guguak Tabek, Sirajo, Kamang Hilia jo Kamang Mudiak, Tilatang jo Parik Rantang, Kapau jo Magek, Salo jo Koto Baru, Sungai Janiah jo Tabek Panjang, Ujuang Guguak jo Padang Tarok, Sungai Angek jo Sungai Cubadak, Koto Tinggi jo Kubang Pipik, Koto Gadang Pincuran Puti.
2. Lawang Nan Tigo Balai
Matua Palembayan, Malalak, Sungai Landie.
Matua Palembayan, Malalak, Sungai Landie.
3. Nagari Sakaliliang Danau Maninjau
Maninjau jo Sungai Batang, Sigiran jo Tanjuang Sani, Bayua jo Koto Kaciak, Koto Gadang Koto Malintang, Paninjauan jo Batu Kambiang, Lubuak Basuang jo Manggopoh.
Maninjau jo Sungai Batang, Sigiran jo Tanjuang Sani, Bayua jo Koto Kaciak, Koto Gadang Koto Malintang, Paninjauan jo Batu Kambiang, Lubuak Basuang jo Manggopoh.
3. Luhak Limo Puluah Koto
Luhak Limo Puluah Koto disebut juga luhak nan bungsu karena luhak ini adalah luhak yang terakhir berdiri di Minangkabau. Ungkapan khas luhak ini “buminyo sajuak, aianyo janiah, ikannyo jinak”. Ini menggambarkan masyarakatnya yang homogen dan penuh kerukunan, memiliki ketenangan dalam berpikir.
Asal usul Luhak Limo Puluah Koto:
· Sumur
yang ketiga di puncak gunung Merapi menjadi tempat minum 50 keluarga.
Kemudian mereka pindah ke sebelah timur gunung Merapi dan memberi nama
tempat baru itu dengan Luhak Limo Puluah, kemudian ditambah dengan kata
“koto” di belakangnya.
· Berangkat
sebanyak 50 orang dari Pariangan. Sampai di suatu tempat mereka
bermalam. Pagi-pagi ternyata anggota rombongan kurang lima orang, entah
ke mana. Jadi anggota rombongan telah berkurang (luhak). Lalu anggota
rombongan yang tinggal membuat daerah baru yang diberi nama Luhak Limo
Puluah Koto.
Menurut tambo, Luhak Limo Puluah Koto terdiri dari lima bagian:
Sandi
| |
Koto Nan Gadang, Koto Nan Ampek.
|
Luhak
| |
Mungo,
Koto Kaciak, Andaleh, Tanjuang Kubu, Banda Tunggang, Sungai Kumuyang,
Aua Kuniang, Tanjuang pati, Gadih Angik, Limbukan, Padang Karambia,
Limau Kapeh, Aia Tabik Limo.
|
Lareh
| |
Sitanang Muaro Lakin, Ampalu, Halaban, Labuah Gunuang, Tanjuang Gadang, Unggan, Gunuang Sahilan.
|
Ranah
| |
Gantiang,
Koto Laweh, Suliki, Sungai Rimbang, Tiakar, Balai Mansiro, Balai
Talang, Balai Kubang, Taeh, Simalanggang, Piobang, Sungai Baringin,
Gurun, Lubuak Batingkok, Tarantang, Sari Lamak, Solok, Padang Laweh.
|
Hulu
| |
Padang Laweh, Sungai Patai, Suliki, Gunuang Sago, Labuah Gunuang, Balai Koto Tinggi.
|
b. Wilayah Rantau
Wilayah
rantau Minangkabau adalah daerah di luar Luhak Nan Tigo yang awalnya
merupakan tempat mencari kehidupan bagi orang Minangkabau. Selain itu
juga ada daerah Ujuang Darek Kapalo Rantau, yakni daerah perbatasan wilayah luhak dan rantau. Masing-masing luhak memiliki wilayah rantau sendiri.
1. Rantau Luhak Tanah Datar
Masyarakat Luhak Tanah Datar merantau ke arah barat dan tenggara. Daerah rantaunya:
1. Rantau Nan Kurang Aso Duo Puluah
Lubuak Ambacang, Lubuak Jambi, Gunuang Koto, Benai, Pangian, Basra, Sitanjua, Kopa, Taluak Ingin, Inuman, Surantiah, Taluak Rayo, Simpang Kulayang, Aja Molek, Pasia Ringgit, Kuantan, Talang Mamak, Kualo Thok.
Lubuak Ambacang, Lubuak Jambi, Gunuang Koto, Benai, Pangian, Basra, Sitanjua, Kopa, Taluak Ingin, Inuman, Surantiah, Taluak Rayo, Simpang Kulayang, Aja Molek, Pasia Ringgit, Kuantan, Talang Mamak, Kualo Thok.
2. Rantau Pasisia Panjang (Rantau Banda Sapuluah)
Batang Kapeh, Kuok, Surantiah, Ampiang Perak, Kambang, Lakitan, Punggasan, Aia Haji, Painan Banda Salido, Tarusan, Tapan, Lunang, Silauik, Indropuro. Daerah Ujuang Darek Kapalo Rantaunya adalah Anduriang Kayu Tanam, Guguak Kapalo Hilalang, Sicincin, Toboh Pakandangan, Duo Kali Sabaleh Anam Lingkuang, Tujuah Koto, dan Sungai Sariak.
Batang Kapeh, Kuok, Surantiah, Ampiang Perak, Kambang, Lakitan, Punggasan, Aia Haji, Painan Banda Salido, Tarusan, Tapan, Lunang, Silauik, Indropuro. Daerah Ujuang Darek Kapalo Rantaunya adalah Anduriang Kayu Tanam, Guguak Kapalo Hilalang, Sicincin, Toboh Pakandangan, Duo Kali Sabaleh Anam Lingkuang, Tujuah Koto, dan Sungai Sariak.
2. Rantau Luhak Agam
Penduduk
Luhak Agam menyebar ke arah utara dan barat. Daerah rantaunya adalah
sepanjang pantai Lautan Hindia, Pasaman Barat, Pasaman Timur, Panti,
Rao, Lubuak Sikapiang, dll.
Daerah
Ujuang Darek Kapalo Rantaunya adalah Palembayan, Silaras Aia, Lubuak
Basuang, Kampuang Pinang, Simpang Ampek, Sungai Garinggiang, Lubuak
Bawan, Tigo Koto, Garagahan, dan Manggopoh.
3. Rantau Luhak Limo Puluah Koto
Wilayah rantau Luhak Limo Puluah Koto memasuki daerah Riau daratan sekarang, yakni Rantau Kampar Kiri dan Rantau Kampar Kanan.
Daerah
rantaunya meliputi Manggiliang jo Tanjuang Balik, Pangkalan jo Koto
Alam, Gunuang Malintang, Muaro Paeti, Tanjuang Baringin sampai Rokan
Pandalian, Sangingi, Gunuang Sailan, Kuntu jo lipek Kain, Ludai jo
Ujuang Bukik, Sanggan jo Tanjuang Balik, Tigo Baleh Koto Kampar,
Sibiruang, Gunuang Malelo, Tabiang jo Tanjuang, Gunuang Bungsu, Muaro
Takuih, Pangkai jo Binamang, Tanjuang Abai jo Pulau Gadang, Baluang Koto
Sitangkai, Tigo Baleh jo Lubuak Aguang, Limo Koto Kampar Kuok jo Slao,
Bangkinang jo Rumbio, Aia Tirih, Taratak Buluah, Pangkalan Indawang,
Pangkalan Kapeh, dan Pangkalan Sarai jo Koto Laweh.
4. Rantau Nan Sambilan (Negeri Sembilan)
Daerah
rantau ini terletak di Malaysia sekarang. Nagarinya adalah Sungai
Ujong, Jelebu, Jehol, Rembau, Segamat, Naniang, Kelang, Pasir Besar, dan
Jelai.
c. Wilayah Pasisia
Wilayah
pasisia adalah daerah sepanjang pantai barat Pulau Sumatra bagian
tengah, membentang dari perbatasan Minangkabau dengan Tapanuli selatan
hingga Muko-Muko (Bengkulu).
Wilayah pasisia lazim dibagi dua:
1. Pasisia Tiku Pariaman
1. Ranah Pasisia
Silauik jo Lunang, Indropuro jo Aia Haji, Pungasan jo Sunagai Tunu, Labuan Balai Salasa, Surantiah jo Sungai Sirah, Lakitan jo Koto Baru, Kambang jo Ampiang Parak, Taratak jo Batang Kapeh, Salido jo Painan, Lumpo jo Asam Kumbang, Bayang Koto Barapak, Tarusan Koto Sabaleh.
Silauik jo Lunang, Indropuro jo Aia Haji, Pungasan jo Sunagai Tunu, Labuan Balai Salasa, Surantiah jo Sungai Sirah, Lakitan jo Koto Baru, Kambang jo Ampiang Parak, Taratak jo Batang Kapeh, Salido jo Painan, Lumpo jo Asam Kumbang, Bayang Koto Barapak, Tarusan Koto Sabaleh.
2. Padang Salapan Suku
Lubuak Kilangan, Nan Duo Puluah, Pauah Limo, Pauah Sambilan, Sungai Sapiah, Lubuak Minturun, Koto Tangah, Lubuak Buayo.
Lubuak Kilangan, Nan Duo Puluah, Pauah Limo, Pauah Sambilan, Sungai Sapiah, Lubuak Minturun, Koto Tangah, Lubuak Buayo.
3. Piaman Laweh
Kasang jo Duku, Sintuak jo Lubuak Aluang, Sunua jo kurai Taji, Toboh jo Pakandangan, Tiku jo Pariaman, Nareh jo Sungai Limau, Malai Sungai Garinggiang, Limo Koto jo Kampuang Dalam, Sungai Sariak Nan Sabarih, Duo Kali Sabaleh Anam Lingkuang.
Kasang jo Duku, Sintuak jo Lubuak Aluang, Sunua jo kurai Taji, Toboh jo Pakandangan, Tiku jo Pariaman, Nareh jo Sungai Limau, Malai Sungai Garinggiang, Limo Koto jo Kampuang Dalam, Sungai Sariak Nan Sabarih, Duo Kali Sabaleh Anam Lingkuang.
2. Pasisia Pasaman
Sasak
jo Kinali, Parik Batu jo Koto Baru, Padang Tujuah jo Aua Kuniang,
Lubuak Pudiang jo Aia Gadang, Sontang Muaro Kiawai, Sungai Aua jo Ujuang
Gadiang, Parik jo Aia Bangih, Pinaga jo Kajai, Talu jo Sinurut, Cubadak
jo Simpang Tonang, Rao jo Padang Nunang, Panti Lubuak Sikapiang, Bonjo
jo Kumpalan, Malampeh Alahan Mati Cadang Panjang jo Aia Manggi.
Alam
yang dimaksud oleh orang Minangkabau adalah daerah Minangkabau. Untuk
menentukan mana yang termasuk alam Minangkabau dapat dilihat dari
keterangan tambo. Batas-batas daerah alam Minangkabau yang dikemukakan
dalam tambo dikemukakan dengan batas-batas alam. Batas-batas alam ini
kadang-kadang sulit ditafsirkan dengan pengertian sekarang.
B. Batas-batas Wilayah Minangkabau.
Wilayah
budaya Minangkabau adalah wilayah tempat hidup, tumbuh, dan
berkembangnya kebudayaan Minangkabau. Dalam tambo alam Minangkabau
dikatakan wilayah Minangkabau adalah sebagai berikut:
Nan salilik gunuang Marapi
|
:
|
Daerah luhak nan tigo
|
Saedaran gunuang Pasaman
|
:
|
Daerah di sekeliling gunung Pasaman
|
Sajajaran Sago jo Singgalang
|
:
|
Daerah sekitar gunung Sago dan gunung Singgalang
|
Saputaran Talang jo Kurinci
|
:
|
Daerah sekitar gunung Talang dan gunung Kerinci
|
Dari Sirangkak nan badangkang
|
:
|
Daerah Pariangan Padang Panjang dan sekitarnya
|
Hinggo buayo putiah daguak
|
:
|
Daerah di Pesisir Selatan hingga Muko-Muko
|
Sampai ka pintu rajo hilia
|
:
|
Daerah Jambi sebelah barat
|
Hinggo durian ditakuak rajo
|
:
|
Daerah yang berbatasan dengan Jambi
|
Sipisau-pisau hanyuik
|
:
|
Daerah sekitar Indragiri Hulu hingga gunung Sailan
|
Sialang balantak basi
|
:
|
Daerah sekitar gunung Sailan dan Singingi
|
Hinggo aia babaliak mudiak
|
:
|
Daerah hingga ke rantau pesisir sebelah timur
|
Sailiran batang Bangkaweh
|
:
|
Daerah sekitar danau Singkarak dan batang Ombilin
|
Sampai ka ombak nan badabua
|
:
|
Daerah hingga Samudra Indonesia
|
Sailiran batang Sikilang
|
:
|
Daerah sepanjang pinggiran batang Sikilang
|
Hinggo lauik nan sadidieh
|
:
|
Daerah yang berbatasan dengan Samudra Indonesia
|
Ka timua Ranah Aia Bangih
|
:
|
Daerah sebelah timur Air Bangis
|
Rao jo Mapat Tunggua
|
:
|
Daerah di kawasan Rao dan Mapat Tunggua
|
Gunuang Mahalintang
|
:
|
Daerah perbatasan dengan Tapanuli selatan
|
Pasisia banda sapuluah
|
:
|
Daerah sepanjang pantai barat Sumatra
|
Taratak aia itam
|
:
|
Daerah sekitar Silauik dan Lunang
|
Sampai ka Tanjuang Simalidu
Pucuak Jambi Sambilan Lurah |
:
|
Daerah hingga Tanjung Simalidu
|
Batas wilayah Minangkabau menurut tambo:
Utara
|
:
|
Sikilang Aia Bangih
|
Timur
|
:
|
Durian ditakuak rajo, buayo putiah daguak, sialang balantak basi
|
Selatan
|
:
|
Taratak aia itam, Muko-Muko
|
Barat
|
:
|
Ombak nan badabua
|
Masyarakat Minang menjelaskan batas-batas wilayah Minangkabau tersebut dalam tambo. Berikut kutipannya.
Dari sirangkak nan badangkang
hinggo buayo putiah daguak
sampai ka pintu rajo ilia
durian ditakuak rajo
sipisak pisau anyuik
sialang balantak basi
hinggo aia babaliak mudiak
sampai ka ombak nan badabua
sailiran batang sikilang
hinggo lauik nan sadidih
rao jo mapattunggua
sarato gunuang maha lintang
pasisia banda sapuluah
hinggo taratak aia hitam
sampai ka tanjuang simalidu
pucuak jambi sambilan lurah
hinggo buayo putiah daguak
sampai ka pintu rajo ilia
durian ditakuak rajo
sipisak pisau anyuik
sialang balantak basi
hinggo aia babaliak mudiak
sampai ka ombak nan badabua
sailiran batang sikilang
hinggo lauik nan sadidih
rao jo mapattunggua
sarato gunuang maha lintang
pasisia banda sapuluah
hinggo taratak aia hitam
sampai ka tanjuang simalidu
pucuak jambi sambilan lurah
Dari batas-batas yang dikemukakan ini tidak semuanya dapat ditafsirkan seperti nama siluluak punai mati, sirangkak nan badangkang dan lain-lain. Sedangkan taratak aia hitam dan sikilang aia bangih merupakan nama nagari yang sampai sekarang masih ditemui.
Untuk jelasnya batas-batas minagkabau dapat dikemukakan sebagai berukut:
Barat batasnya Riak nan badabua, yaitu Samudera Hindia
Timur batasnya sialang balantak basi (berbatasan dengan riau) dan durian di takuak rajo.
Utara batasnya sikilang aia bangih, berbatasan dengan Sumatera Utara.
Selatan batasnya taratak aia hitam yaitu Muko-muko, berbatasan dengan Propinsi Bengkulu.
Perlu
juga dikemukakan, bahwa dalam tambo alam Minangkabau tidak dikemukakan
Pulau Mentawai, maupun tempat pemukiman orang Minangkabau seperti Nagari
Sembilan dan Tapak Tuan. Bila ditinjau sejarah perkembangan geografis
dan perpindahan orang Minangkabau, maka alam Minangkabau terdiri dari
Pusat Alam Minangkabau dan daerah rantaunya dengan batas-batas yang
disebutkan di atas.
Sehubungan
dengan hal tersebut, batas geografis alam Minangkabau yang dikemukakan
dalam tambo dan penutur adat lainnya menunjukkan, bahwa alam Minangkabau
adalah daerah pusat alam Minangkabau (Luhak Tanah Datar, Luhak Agam,
dan Luhak Lima Puluh Kota) dengan daerah rantauannya masing-masing.
Untuk membicarakan alam Minangkabau ini kita tidak dapat melepaskan diri
dari pembicaraan laras, luhak dan rantau karena satu sama lain
berkaitan.
Dalam
konteks sosial budaya, wilayah Minangkabau ini terbagi lagi atas tiga,
yaitu wilayah darek (darat), pasisia (pesisir), dan rantau. Wilayah
darek ini dianggap sebagai sumber dan pusat adat Minangkabau, dan
terletak di dataran tinggi. Wilayah ini terbagi lagi atas tiga wilayah
yang disebut luhak, yaitu Luhak Tanah Datar, Luhak Agam, dan Luhak Limo
Puluh Koto.
Wilayah
pasisia (pesisir) adalah wilayah yang berada di sepanjang pantai, mulai
dari Padang Pariaman, Painan, dan Pasisia Selatan. Wilayah rantau
adalah wilayah yang dulunya berada di bawah pengaruh kerajaan
Minangkabau atau wilayah yang merupakan perluasan kerajaan Minangkabau.